Αναδημοσίευση
* Ο πολίτης δεν είναι μόνο καταναλωτής, αν θέλει να συμμετέχει ενεργά, έστω και σε μικρή κλίμακα, στα πολιτικά δρώμενα. Πρέπει να έχει γνωστική κυριαρχία επί του αντικειμένου του
Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ
H συμμετοχική δημοκρατία είναι η καινούργια και πολυσυζητημένη ιδέα σήμερα. Οπως και η ιδέα της κοινωνίας πολιτών και εκείνη της ανοιχτής κοινωνίας, υιοθετείται από ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών και των διαμορφωτών κοινής γνώμης σε πολιτικά θέματα, ενώ πριν από μερικά χρόνια οι έννοιες αυτές ήταν σχεδόν άγνωστες. Ασφαλώς και οι έννοιες αυτές αλληλοσυνδέονται. Προϋποτίθεται η ύπαρξη και η επιλογή υπέρ της ανοιχτής κοινωνίας, δηλαδή, ενός θεσμικού και πολιτιστικού πλαισίου που δίνει νόημα στη σύγχρονη, αντιπροσωπευτική δημοκρατία. H τελευταία απαιτεί μια ισορροπία ανάμεσα στο κράτος και στους πολίτες, από τη στιγμή που οι τελευταίοι αποτελούν μια κοινωνία πολιτών, δηλαδή οργανώνονται και επικοινωνούν υπό συνθήκες ελευθερίας, ανεξάρτητα από τα κρατικά όργανα. Οι ενώσεις, τα συνδικάτα, η αγορά, τα επιμελητήρια, τα σχολεία, οι εκκλησίες αποτελούν κύρια μέλη της κοινωνίας πολιτών. Και ο βαθμός συμμετοχής σε αυτά μετρά και την ποιότητα της δημοκρατίας σε μια χώρα, όπως έλεγε ο Alexis de Tocqueville στην κλασική του μελέτη πάνω στη δημοκρατία στην Αμερική (1835-40). To ίδιο δείχνει και ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Robert Putnam σε μελέτες του πάνω στην ιταλική και αργότερα στην αμερικανική κοινωνία.
H κεντρική ιδέα της συμμετοχικής δημοκρατίας είναι ότι ο πολίτης σε μια μεγάλη δημοκρατία πρέπει όχι μόνο να μετέχει στα κοινά αλλά και να έχει άμεση εμπειρία αυτής της συμμετοχής. H συμμετοχή του επομένως σε μικρές μονάδες λήψης αποφάσεων στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας ή σε ομάδες της κοινωνίας πολιτών ή σε εικονικούς χώρους που του προσφέρει το Διαδίκτυο του δίνει τη δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας με τα εξουσιαστικά κέντρα, «οριζόντιας» διάδρασης με άλλους πολίτες (και όχι μέσα από την «κάθετη» εξουσιαστική διαμεσολάβηση του κράτους) και άσκησης εξουσίας στο τοπικό επίπεδο.
* H αποκέντρωση της εξουσίας
H συμμετοχική δημοκρατία με αυτόν τον τρόπο μετατρέπει τον πολίτη σε «μικρό κυβερνήτη». Και το εκλογικό φεστιβάλ που τόσο γλεντάει ο Ελληνας γίνεται καθημερινή πράξη και μάλιστα αποτελεσματικότερη. Διότι, όπως υποστηρίζει ο Paul Hirst, τα κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων σε μια δημοκρατία επηρεάζονται από ομάδες πίεσης συνήθως πολύ ισχυρές, μέσα από τις οποίες νοθεύεται η προγραμματική βούληση των κυβερνήσεων και επιβάλλεται ένα καθεστώς αδιαφάνειας. H αποκέντρωση της εξουσίας και η διάχυσή της σε κέντρα που βρίσκονται στην κοινωνία πολιτών αυξάνει τη διαφάνεια, μειώνει το «κόστος διαπραγμάτευσης» μεταξύ ενδιαφερομένων (πολιτικών και «πελατών» τους) και ελαχιστοποιεί τη δυνατότητα διαπλοκής και διαφθοράς.
Στο βιβλίο του πάνω στη συμμετοχική δημοκρατία (Associative Democracy, 1994) ο Hirst, τον οποίο επικαλούνται όσοι υποστηρίζουν την ιδέα του Γιώργου Παπανδρέου για τη σημερινή Ελλάδα (Ανδρέας Ανδριανόπουλος, «Ελευθεροτυπία», 9.2.2004, Νίκος Μουζέλης, «Το Βήμα», 15.2.2004), σημειώνει ότι ο πολίτης ενδυναμώνεται με αυτόν τον τρόπο. Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η ενδυνάμωση είναι ευκταία και συγχρόνως εφικτή, αν πολλαπλασιάσει κανείς τις προσπάθειες αποκέντρωσης της εξουσίας και αν ενδυναμωθεί η κοινωνία πολιτών.
Υπάρχουν ωστόσο ορισμένες παγίδες όσον αφορά το νόημα της συμμετοχικής δημοκρατίας και την αρμοδιότητά της στην τωρινή συγκυρία. Σε εμπεριστατωμένο άρθρο του πάνω στο θέμα αυτό («Πώς μετράμε τη "συμμετοχική δημοκρατία";», «Το Βήμα», 22.2.2004) ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς δείχνει τα ασυμβίβαστα αλλά και την αμφιρρέπεια της έννοιας σε σχέση με κλασικά πολιτικά αιτήματα που θα μπορούσε να ονομάσει κανείς «σοσιαλιστικά», αν ο όρος δεν εθεωρείτο εντελώς «ντεμοντέ», ακόμη και στον χώρο που κατ' εξοχήν τα πρέσβευε και που είναι βέβαια η Αριστερά με την ευρύτερη έννοια. Δεν θα σταθώ σ' αυτό αλλά σε μια άλλη πλάνη που συνδέεται με τη συμμετοχική δημοκρατία ως λύση στο πρόβλημα του δημοκρατικού ελλείμματος αλλά και σε συναφή προβλήματα που αναφύονται στην κοινωνία και στην οικονομία.
* Καταναλωτής μετά λόγου γνώσεως
H πλάνη αυτή έχει να κάνει με τη σύγχυση μεταξύ πληροφόρησης και γνώσης. Ορθά τονίζεται η σημασία της πληροφόρησης από όσους κηρύσσουν τα καλά της συμμετοχικής δημοκρατίας. Οπως ο καταναλωτής πρέπει να έχει επάρκεια πληροφόρησης προτού προβεί σε μια σοβαρή καταναλωτική δαπάνη, όπως π.χ. η αγορά ενός αυτοκινήτου, έτσι και ένας πολίτης πρέπει να είναι πληροφορημένος για τα πολιτικά πράγματα, τα προγράμματα των κομμάτων αλλά και τα πεπραγμένα τους παίζοντας είτε κυβερνητικό είτε αντιπολιτευτικό ρόλο. Γι' αυτό και οι νέες τεχνολογίες, ως όργανα πληροφόρησης και επικοινωνίας, έχουν τεράστια σημασία η οποία ορθά τονίζεται από τον Γιώργο Παπανδρέου - και όχι μόνο.
Ο πολίτης όμως δεν είναι μόνο καταναλωτής, αν θέλει να συμμετέχει ενεργά, έστω και σε μικρή κλίμακα, στα πολιτικά δρώμενα. Πρέπει να έχει γνωστική κυριαρχία επί του αντικειμένου του. Διότι η άσκηση εξουσίας σε μια δημοκρατία σημαίνει υπευθυνότητα, δηλαδή την υποχρέωση του «λόγον διδόναι». Ο καταναλωτής δεν λογοδοτεί σε κανέναν αν κάνει τη λανθασμένη επιλογή. Ο ασκών εξουσία, από τον πρωθυπουργό ως τον τμηματάρχη υπουργείου, είναι υπεύθυνος σε κάποιους. Επομένως πρέπει να έχει γνώσεις, όχι απλώς πληροφόρηση, για να εκφράσει τις προτιμήσεις του. Και οι γνώσεις αυτές δεν παρέχονται μέσα από τη συμμετοχή στην εξουσία αλλά αποτελούν προϋπόθεσή της.
Ο πολίτης δεν είναι «μικρός κυβερνήτης». Δεν απαιτεί να εξουσιάζει αλλά να μην καταπατώνται τα δικαιώματά του. Και αυτό δεν μπορεί να του το εγγυηθεί η συμμετοχική δημοκρατία χωρίς πρόσθετα μέτρα. H έλλειψη εμπιστοσύνης στην πολιτική και στην εξουσία δεν θεραπεύεται με το κάλεσμα «ελάτε να συγκυβερνήσουμε» αλλά με συγκεκριμένα μέτρα κατάργησης της αθέατης και ανεξέλεγκτης πλευράς της πολιτικής που εκτρέφει την αλαζονεία των κρατούντων, τον αβδηριτισμό των διοικούντων και επομένως την απάθεια και την απαισιοδοξία των κυβερνωμένων.
Μπορεί η συμμετοχική δημοκρατία να περιορίσει το υπερτροφικό κράτος; Μπορεί να ελέγξει την αυθαιρεσία; Μπορεί να προστατεύσει τα δικαιώματα αντί να μετατρέπει τον δικαιωματούχο πολίτη σε μικρό αφέντη; Ασφαλώς και μπορεί να συμβάλει σε αυτά υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Δεν είναι όμως πανάκεια. Και δεν είναι το άμεσο ζητούμενο αν νοηθεί ερήμην αυτών των αναγκών που σχετίζονται άμεσα με το δημοκρατικό έλλειμμα αλλά και με τις ανάγκες του πολίτη στη σύγχρονη Ελλάδα.
Ο κ. Δημήτρης Δημητράκος είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
---------------
Επίσης, διαβάστε :
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
του Αθ. Ελλις
---------------
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου